नमस्कार कृषक बांधवांनो, भारतातील जवळपास सर्वच राज्यात भेंडीची (lady finger) लागवड केली जाते, त्याचप्रमाणे महाराष्ट्रातील जवळपास सर्वच जिल्ह्यांमध्ये भेंडीची (lady finger) लागवड केली जाते. वर्षभर बाजारात भेंडीला (lady finger) चांगली मागणी असल्याने या पिकातून फायदेशीर उत्पन्न मिळू शकते. (lady finger) भेंडीपासून सुकी भाजी करता येते. ही भाजी पौष्टिक व पचण्याजोगी असते त्यासोबतच भेंडीचा औषधात चांगला उपयोग होतो. भेंडीमध्ये अ आणि ब जीवनसत्त्वे आणि मॅग्नेशियम, फॉस्फरस यांसारखी खनिजे भरपूर प्रमाणात असतात. कॅल्शियम, पोटॅशियम, सल्फर आणि लोह. तर चला आपण आज भेंडी (lady finger) लागवड आणि काळजी या बद्दल या लेखात बघणार आहोत कि हवानाम, जाती, रोग आणि काळजी कशी घ्यावी.

Lady Finger Cultivation भेंडी लावगड योग्य हवामान : खरीप व रब्बी हंगामात घेण्यात येणाऱ्या भाजीपाला वर्गातील व्यापारीदृष्ट्या तसेच आहारदृष्ट्या महत्वाचे भाजीपाला पिक. भरघोस आर्थिक लाभ देणारे पिक असल्याने महाराष्ट्रात लक्षणीय वाढ महाराष्ट्रात या पिकाखाली हजारो हेक्टर क्षेत्र आहे. या पिकासाठी लागणारे हवामानाचे निकष खालील प्रमाणे

• उष्ण व दमट हवामानात येणारे पिक
• २० ते ४० अंश.सेल्सियस तापमान असल्यास बीयांची उगवण व झाडांची योग्य वाढ होते व फुलगळ होत नाही.
• १० अंश सेल्सियस पेक्षा कमी तापमानाचा उगवणीवर परिणाम होतो.
• समशितोष्ण व भरपुर सुर्यप्रकाश असलेले हवामान उपयुक्त.

Lady Finger Cultivation भेंडी लागवड आणि लागवडीचा कालावधी : भेंडीची लागवड खरीप व उन्हाळी हंगामात करतात. खरीपासाठी बीयांची पेरणी जुन-जुलै महिन्यात तर उन्हाळी हंगामासाठी पेरणी १५ जानेवारी ते १५ फेब्रुवारी या दरम्यान करावी. लागवड सरी वरंबा किंवा सपाट वाफ्यावर करतात. खरीपात दोन ओळीतील अंतर ४५-६० व दोन रोपातील अंतर ३०-४५ सेंमी ठेवावे तर रब्बी व उन्हाळी साठी ४५x१५ किंवा ६०X२० सेमी अंतरावर पेरणी करावी. मजुराची अडचण असल्यास पांभरीने पेरणी करतात व ते उतरल्यावर ठरावीक अंतर राखुन विरळणी करावी. खरीपासाठी ८-१० किलो तर उन्हाळी लागवडीसाठी १०-१२ किलो बियाणे लागते. जमीनीच्या मगदुराप्रमाणे व हंगामानुसार ५-८ दिवसाच्या अंतराने पाणी द्यावे. उन्हाळ्यात ओलावा टिकवून ठेवण्यासाठी दोन ओळीत सुके गवताचे आच्छादन करावे.

• खरिप जून - जुलै
• रब्बी थंडी सुरु होण्यापुर्वी
• उन्हाळी १५ जानेवारी - फेब्रुवारी

Lady Finger Cultivation भेंडी आंतरमशागत : २ ते ३ वेळा खुरपण्या करुन झाडांना भर द्यावी. मजुराची टंचाई असल्यास बासालिन तणनाशक २-२.५ लिटर ५०० लिटर पाण्यातुन पेरणीपुर्वी फवारावे. तणनाशकाची फवारणी करताना जमीनीत पुरेसा ओलावा असावा. तणनाशकाचा फवारणीनंतर ७ दिवसांनी पेरणी करावी. फळे येण्याच्या वेळेस रोपांना मातीची भर द्यावी.

Lady Finger भेंडी साठी जमीन : भेंडी पिकाचे पोषण जमिनीच्या वरचे थरातून होत असते म्हणून मध्यम भारी ते काळी कसदार जमिन उपयुक्त, चांगला निचरा होणारी जमिन उत्तम, चोपण क्षारयुक्त व चुनखडीयुक्त जमिनीत भेंडीची लागवड टाळावी. वारंवार एकाच जमिनीत भेंडी या पिकाची लागवड करु नये. सामु ६ ते ६.८ पर्यंत व क्षारता ०.२० पेक्षा कमी असणाऱ्या जमिनीत लागवड करावी. पाण्याचा निचरा नसलेल्या जमिनीत वाढ खुंटते व फुलगळ होते. हलक्या जमीनीत सेंद्रिय खतांचा वापर करावा.

Lady Finger Cultivation भेंडीच्या जाती :

• अंकुर ४० : सरळ वाढणारी जात. पेरांमधील अंतर कमी. फळे हिरवी. हेक्टरी ८-१० टन उत्पादन.

• महिको १० : अधिक लोकप्रिय जात. फळे गर्द हिरवी. हेक्टरी १०-१२ टन उत्पादन.

• वर्षा : अधिक लोकप्रिय जात. लांबी ५ ते ७ सेमी फळे गर्द हिरवी व लुसलुशीत तोडल्यानंतर काळी पडत नाही. हेक्टरी १०-१२ टन उत्पादन.

• पुसा सावनी : आय.ए.आर.आय विकसीत जात.फळे १०-१५ से.मी लांब हिरवी मुलायम झाडावर काटेरी लव देठावर तांबुस छटा फुले पिवळी व प्रत्येक पाकळीवर पिवळा ठिपका, सुरुवातीला यलो मोझाईक व्हायरस रोगास प्रतिकारक पंरतु सध्या व्हायरस रोगास बळी पडते. हेक्टरी ८-१० टन उत्पादन.

• परभणी क्रांती : मराठवाडा कृषी विद्यापीठ विकसीत जात.फळे ७-१० से.मी लांब हिरवी पुसा सावनीपेक्षा कणखर व व्हायरस रोगास प्रतिकारक, फळे नाजुक तजेलदार हिरवी. पेरणी पासुन ५५ दिवसात पहिला तोडा सुरु होतो. उन्हाळ्यात १४-१६ तोडे तर खरीपात २० तोडे होतात. हेक्टरी ७-८ टन उत्पादन.

• अर्का अनामिका : झाड उंच फळे लांब कोवळी हिरवी, फळांचा देठ लांब.व्हायरस रोगास प्रतिकारक. फळे काढणीस सोयीस्कर. हेक्टरी ९-१२ टन उत्पादन.

Lady Finger Cultivation भेंडी खत आणि खत व्यवस्थापन :

• सेंद्रिय खते :
  • शेणखत / कंपोस्ट 15 – 20 बैलगाडी / एकर
  • गांडुळ खत 400 ते 500 किलो प्रती एकर
  • निंबोळी पेंड 4 गोणी लागवडीस
• जिवाणु खते :
  • शेतात टाकणे - रोपप्रक्रिया केली नसल्यास एकरी तीन किलो अझॅटोबॅक्टर व ४ किलो फॉस्फोकल्चर एक बैलगाडी शेणखतात मिसळुन द्यावे.
• दुय्यम व सुक्ष्म अन्नद्रव्ये :
  • दुय्यम अन्नद्रव्ये - मॅग्नेशियम सल्फेट १० कि/ एकर चिलेटेड स्वरुपातील सुक्ष्म अन्नद्रव्यांचा वापर करावा.
  • सुक्ष्म अन्नद्रव्ये - फेरस सल्फेट १० कि/ एकर झिंक सल्फेट ५ कि/ एकर, बोरॉन २ कि/ एकर, चिलेटेड स्वरुपातील सुक्ष्म अन्नद्रव्यांचा वापर करावा.
• फवारणी ग्रेडचा वापर

• रासायनिक खते

सूचना - खते माती परिक्षणानुसार द्यावीत. युरीयाचा वापर पिकाच्या परिस्थितीनुसार कमी अधिक करावा.

Lady Finger Cultivation भेंडी अन्नद्रव्य कमतरता :

• स्फुरद कमतरता :
  • लक्षणे : झाडांची व मुळांची वाढ खुंटते. फुलगळ होते व फळे पोसली जात नाही . पाने मागील बाजूस वळतात. झाडांची पाने हिरवे व जांभळट होतात.
  • उपाय : ००:५२:३४ १.५ किलो / २०० लि पाणी, ५:४०:२८ १ किलो / २०० लि पाणी जमिनीतुन स्फुरदयुक्त खताचा पुरवठा करावा.
• लोह कमतरता :
  • लक्षणे : पाने व देठ पिवळे दिसतात. नविनच फुटलेले पाने पिवळी पडतात. पानांमध्ये हरितद्रव्याचा अभाव दिसतो.
  • उपाय : फवारणी - फेरस सल्फेट ५ ग्रॅ / लि फेरस सल्फेट (चिलेटेड) २५ किलो प्रती हेक्टर जमिनीत द्यावे.

Lady Finger Cultivation भेंडी पिक संरक्षण रोग :

• केवडा : हा विषाणुजन्य रोग असुन त्यास येलो व्हेन मोझॅक म्हणतात. रोगट झाडाच्या पानांच्या शिरा पिवळ्या पडतात. पानांचा इतर भाग पिवळसर हिरवा दिसतो. भेंडी लागल्यानंतर ती पिवळी दिसते. रोग नियंत्रण : रोगट झाडे काढुन नष्ट करावीत. पांढऱ्या माशीचे वेळीच नियंत्रण करावे. या साठी मिथील डिमेटॉन 2 मीली प्रती लि किंवा क्विनॉलफॉस 2 मीली यापैकी एका कीटकनाशकाची फवारणी करावी.
• भुरी : प्रथम पानांवर पांढरे डाग पडतात. डाग नंतर पसरत जाऊन संपुर्ण पानांवर पावडर पसरल्यासारखे दिसते. दमट हवामानात हा रोग झपाट्याने पसरतो. पाने सुकुन गळुन पडतात आणि फळे लागत नाहीत. रोग नियंत्रण : ८० टक्के पाण्यात विरघळणारे सल्फर २.५ ग्रॅम प्रती लि आणी कॅराथेन ०.५ मीली प्रती लि यांची फवाराणी करावी. प्रादुर्भाव जास्त दिसु लागल्यास हेक्झाकोनॅझोल (कॉन्टाफ) ०.५ मीली प्रती लि ह्या बुरशीनाशकाची फवारणी करावी.

Lady Finger Cultivation भेंडी पिक संरक्षण किडी :

Lady Finger Cultivation भेंडी एकात्मिक किड नियत्रंण : एकाच जमिनीत भेंडीचे पिक सतत घेऊ नये. भेंडीचे पिक घेण्यापुर्वी पुर्वीच्या पिकांचे अवशेष नष्ट करावे. पिकाच्या वाढ अवस्थेत रासायनिक नत्र खताचा वापर कमी करुन पोषण संतुलन करावे. एखाद्या किडीचा बंदोबस्त करण्यासाठी आवश्यक त्या किटकनाशकाचा कमीतकमी वापर करावा. शेंडअळीचा नियंत्रणासाठी शेंडे काढुन जाळावीत. गंध सापळे व प्रकाश सापळे यांचा वापर करावा. अंडी नियंत्रणासाठी अमावस्येनंतर 3 दिवसांनी क्युरॉक्रॉनची फवारणी करावी सुत्रकृमीचा प्रादुर्भाव कमी करण्यासाठी अधुन मधुन झेंडुचे आंतरपिक घ्यावे. मर रोग नियंत्रणासाठी ट्रायकोडर्माचा वापर करावा.

Lady Finger Cultivation भेंडी काढणी व उत्‍पादन : पेरणी नंतर 35 ते 45 दिवसात फुले येतात व त्यानंतर 5 ते 6 दिवसात फळे तोडणी योग्य होतात. कोवळ्या फळाची काढणी तोडा सुरु झाल्यास 2-3 दिवसांच्या अंतराने करावी. तोडणीसाठी म.फु.कृ.विद्यापीठ यांनी विकसीत केलेल्या भेंडी हार्व्हेस्टचा वापर करावा. निर्यातीसाठी 5 ते 7 सेमी लांब कोवळी एकसारखी फळाची तोडणी करावी. काढणी सकाळी लवकर करावी. काढणी नंतर शुन्य उर्जा शीत कक्षामध्ये भेंडीचे पुर्व शीतकरण करावे. खरीपातील उत्पादन हेक्टरी 10-12 टन तर उन्हाळी हंगामात 6-7 टनापर्यंत मिळते.